Op de sportacademie in Tilburg werd het mij in 1986 al door m’n leraar pedagogiek, de heer Büchner, ingepeperd. Opvoeding moet leiden tot zedelijke, zelfverantwoordelijke zelfbepaling en een constructief deelgenootschap in de maatschappij (Beknopte Theoretische Pedagogiek van Martinus Jan Langeveld). Die ‘blauwe bijbel’ droeg ik van mijn zestiende tot mijn afstuderen bij me. Ik legde hem onder mijn kussen in de hoop dat de woorden ’s nachts op magische wijze in mijn hoofd zouden blijven hangen. En … warempel het lijkt te hebben geholpen, ik ken ze nog steeds.

Toen ik vanmorgen deze kop las: ‘TomTom aangeklaagd in VS na busongeluk’, schoten de woorden van Langeveld uit mijn lange termijn geheugen direct in de mopperkwab van mijn hersenen. ‘Het moet niet gekker worden!’, bromde ik tussen twee slokken koffie door. Maar eerlijk gezegd ben ik bang dat het wel gekker wordt en we gaan het allemaal nog gewoon vinden ook. Waar komt het toch vandaan, dat we anderen verantwoordelijk houden voor onze eigen fouten?

Volgens mij zit er veel ellende in het woordje ‘verantwoordelijk’. Enerzijds betekent het, dat je ervoor wilt zorgen dat iets goed verloopt. Anderzijds betekent het dat je er ‘aansprakelijk’ voor bent. Voor mijn gevoel zijn dat bijna twee tegenpolen. Bij de eerste betekenis ligt de focus op het goede en de opbouw vanuit een innerlijke drive. De tweede betekenis gaat uit van de actie van een ander als gevolg van falen en schuld. Ik besef me heel goed dat we, in dit overwegend Calvinistische land, in onze genen hebben meegekregen, dat we in zonde en met een schuldenlast geboren worden. Maar toch maak ik me zorgen om de overhand, die de tweede betekenis van het woord (aansprakelijk) is gaan innemen.

Het lijkt wel of niets meer ‘fout’ mag gaan. Zeker niet als er menselijk handelen aan vooraf gaat. En als het dan toch fout gaat, moet er iemand bloeden, pas daarna worden we rustig. Tot het moment natuurlijk dat het weer fout gaat. Zo moeten de voorspellingen van het weer bijvoorbeeld juist zijn. Anders is in de winter het KNMI de pineut en worden zij (net als TomTom) verantwoordelijk gehouden voor de slippartijen op de weg. Maar ook in de zomer moet het goed gaan, want als de voorspellingen te somber zijn, krijgen de weermannen ook een schadeclaim aan hun broek.

De focus ligt vaak ook eenzijdig op datgene wat ‘fout’ gaat. Als kinderen van de twintig woorden er 19 goed schrijven, dan staat er vaak één rode streep in plaats van 19 groene krullen. Vaak wordt het kind aangesproken op dat ene woord dat niet volgens de huidige regels gespeld is. Natuurlijk begrijp ik, dat je streeft naar ‘alles goed’, maar een te eenzijdige nadruk op dat wat fout gaat vind ik slecht. En daarbij, hoe belangrijk is de vorm nu werkelijk om de inhoud te begrijpen?

‘Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg’ is een bekend Nederlands gezegde. Buiten het feit, dat het begrip ‘normaal’ erg lastig te definiëren is, vind ik het gevaarlijk om kinderen van jongs af aan te conditioneren met het idee dat ze aan een ‘norm’ moeten voldoen en ‘geen fouten’ mogen maken. Volgens mij is ‘fouten’ maken niet alleen menselijk, maar zelfs meesterlijk.

In deze snel veranderende maatschappij hebben we mensen nodig die creatief zijn en buiten het gangbare durven te denken. Al is het alleen maar om antwoorden te gaan geven op onze toekomstige energie- en voedselbehoeften. Daarvoor moet je het durven om dingen anders (lees: ‘in de ogen van velen niet normaal’) te doen. Dus lekker veel ‘fouten’ maken zou ik zeggen en dan tegen iets verrassends en spectaculairs aanlopen.

Even terug naar de centrale vraag: Waar komt het toch vandaan, dat we anderen verantwoordelijk houden voor onze eigen fouten? Als wij in de opvoeding van kinderen er alles aan blijven doen, dat ze zonder ‘vallen’ groot worden (betuttelen), dan is het niet vreemd dat ze ons verantwoordelijk houden voor eventueel falen. Wellicht ten overvloede, maar in ieder geval voor alle duidelijkheid, wil ik dus niet zeggen, dat we kinderen expres lekker veel moeten laten vallen. Ik wil zeggen, dat we ze de ruimte moeten geven om zelf zorg te dragen voor hun eigen toekomst en geluk. En niet alleen voor zichzelf, maar zeker ook voor anderen. Dus in de woorden van Langeveld: zelfverantwoordelijk en constructief deelgenoot in de maatschappij (en later ook in de woorden van Luc Stevens: competent, autonoom en relationeel).

Ik heb alweer een paar maanden het idee dat ik terug moet naar de plek waar ik hoor … het onderwijs dus. Niet als leidinggevende, want ik wil niet aansprakelijk zijn en voeding geven aan die manier van omgaan met elkaar. Ik wil direct verantwoordelijk zijn voor ruimte geven aan: ontwikkeling, creativiteit, plezier en verbondenheid. Ik wil kinderen laten groeien naar zedelijke, zelfverantwoordelijke zelfbepaling, zodat ze een constructief deelgenoot van de maatschappij kunnen worden. Dankzij het aangeklaagde TomTom en Martinus Jan weet ik het …

… ik word (weer) leraar!

groet, Wilco